Μια μικρή φωτογραφική παρουσίαση των ωραιότερων και καλύτερα διατηρημένων κρηνών στη Θεσσαλονίκη. Λίγες ακόμα διάσπαρτες, αφανείς και ταλαιπωρημένες, σώζονται στην Άνω Πόλη, όλες αξίζουν αποκατάστασης και διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου τους, έτσι ώστε να ανακτήσουν τη θέση που τις αξίζει στη μνημειακή τοπογραφία της πόλης. Από τις κρήνες που παρουσιάζονται έξι βρίσκονται στην Άνω Πόλη, δύο στην Ακρόπολη, τρεις εκτός των τειχών, στα πέριξ της πόλης και μία στην Πυλαία.
Οι πληροφορίες στις λεζάντες των εικόνων αντλήθηκαν από το αξεπέραστο βιβλίο του Βασίλη Δημητριάδη «Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την Εποχή της Τουρκοκρατίας, 1430-1912″, από το υπέροχο βιβλίο των Ι. Και Γ. Αρτόπουλος » Οι Κρήνες της Θεσσαλονίκης Αφηγούνται» και από των «Διαρκή Κατάλογο Κηρυγμένων Μνημείων» του Υπουργείου Πολιτισμού. Οι μεταφράσεις δύο επιγραφών είναι του Βασίλη Δημητριάδη και του Δημήτρη Λούπη.
Κρήνη της Ναμίκα Χανίμ, «Κόκκινη Κρήνη»
Η κρήνη της Ναμίκα Χανίμ, γνωστή και ως «Κόκκινη Κρήνη», (από το χρώμα των τούβλων στις πλάγιες όψεις της), βρίσκεται επί της οδού Ακροπόλεως, στο τμήμα μεταξύ των οδών Σταγείρων και Ξενοκράτους. Στην κύρια όψη της έχει μαρμάρινη διακόσμηση που καταλήγει σε καμπύλο αέτωμα όπου και η ιδρυτική της επιγραφή, η οποία κατά τον Βασίλη Δημητριάδη αναφέρει: «Από το νερό το παν. Είναι η βρύση της μακαρίτισσας Namika Hanim, εγγονής του Μουφτή Ibrahim Bey. Παράκληση για μια προσευχή για την ψυχή της. Έτος 1328 (1910)».
Κρήνη εντός της Ακροπόλεως
Η κρήνη βρίσκεται εντός της Ακροπόλεως στη διασταύρωση των οδών Παλικαρίδη και Καραδήμου, πρόκειται για διπλή κρήνη με τρεις όψεις η οποία, ευτυχώς, διασώζει και την ιδρυτική επιγραφή της, γνωρίζουμε έτσι τον ιδρυτή της και τη χρονολογία κατασκευής της. Η επιγραφή σε μετάφραση Δημήτρη Λούπη έχει ως εξής: «Η φάτιχα (αναφέρεται στο πρώτο κεφάλαιο του Κορανίου, εδώ ως επίκληση προσευχής για την ψυχή στη μνήμη της οποίας είναι αφιερωμένη η κρήνη), για την ψυχή της ευεργέτριας συγχωρεμένης Φατμά Χανίμ, μητρός του Εσ-Σεγίντ Νουμάν Πασά. Έτος 1168» (18 Οκτ. 1754 – 6 Οκτ. 1755). Πρόκειται δηλαδή για αφιέρωμα του γνωστού για την τυραννική του διακυβέρνηση διοικητή της Θεσσαλονίκης Νουμάν Πασά στη μνήμη της μητέρας του.
Κρήνη στο Σέιχ Σου
Κρήνη σε καλή κατάσταση διατήρησης, βρίσκεται στό Σέιχ Σου, στον περίβολο της παλιάς και εγκαταλειμμένης τώρα ταβέρνας «Αυλόγυρος», δίπλα στο επίσης εγκαταλειμμένο αναψυκτήριο «Κέδρινος Λόφος». Το μνημείο, απρόσιτο πλέον, είναι άγνωστης ταυτότητας, καθώς η επιγραφή της που πιθανότατα θα ανέφερε τον ιδρυτή της και τη χρονολογία κατασκευής της έχει πλέον χαθεί.
Κρήνη στην Άνω Πόλη
Καλής διατήρησης κρήνη, έχει σχετικά πρόσφατα αποκατασταθεί, βρίσκεται στην Άνω Πόλη στην οδό Δημητρίου Πολιορκητού, καθώς δεν έχει διασωθεί επιγραφή μας είναι άγνωστος ο ιδρυτής και η χρονολογία κατασκευής της. Δυστυχώς και αυτή συχνότατα είναι θύμα βανδάλων.
Κρήνη στην οδό Ολυμπιάδος
Ίσως η ωραιότερη κρήνη της πόλης, διασώζει ενδιαφέρον τουρκομπαρόκ ανάγλυφο με άνθινη διακόσμηση και οθωμανική επιγραφή, της οποίας το περιεχόμενο δυστυχώς δεν έχει ακόμα δημοσιευθεί, σε κάθε περίπτωση όταν αυτό συμβεί θα μάθουμε τον ιδρυτή και την χρονολογία κατασκευής της. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της οδού Ολυμπιάδος, στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, πρόκειται για το πρώτο μνημείο της πόλης που χρειάσθηκε να μετακινηθεί για τη σωτηρία του, αιτία η διάνοιξη της οδού Ολυμπιάδος.
Κρήνη στην Πυλαία
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κρήνη και ουσιαστικά άγνωστη, βρίσκεται στην Πυλαία, στην οδό Λαογραφικού Μουσείου, στον περιβάλλοντα χώρο του πύργου/κατοικίας, γνωστού ως «Πύργου Ιατρού Ιωάννη Πρασακάκη». Ο ιατρός Ιωάννης Πρασακάκης, χιώτικης καταγωγής με συμμετοχή στην Επανάσταση του 1821, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη περίπου το 1932, όπου και εξάσκησε το επάγγελμα του. Για τη σπουδαία συνεισφορά του στην αντιμετώπιση της επιδημίας χολέρας του 1854 τιμήθηκε από το Οθωμανικό κράτος. Ο πύργος, πιθανόν κτίσμα του 18ου αιώνα, είναι από τα ελάχιστα δείγματα κατοικίας παλαιότερα του 19ου αιώνα που απέμειναν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, πιθανότατα στην ίδια εποχή να κατασκευάστηκε και η κρήνη.
Κρήνη της οδού Ανθέων, όπισθεν του Επταπυργίου
Η κρήνη, κρυμμένη και αυτή, προσιτή ωστόσο, βρίσκεται εντός οικοδομικού τετραγώνου στο 2 της οδού Ανθέων, όπισθεν του Επταπυργίου, πρόκειται για αξιόλογο κτίσμα διπλής όψεως, δυστυχώς σήμερα θαμμένο κατά το ήμισυ. Ως λεκάνη συλλογής του νερού, «γούρνα», είχε χρησιμοποιηθεί μαρμάρινη σαρκοφάγος βυζαντινών χρόνων 13ου αιώνα, της οποίας μεγάλο μέρος εκτίθεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Και στην περίπτωση αυτής της κρήνης, λόγω έλλειψης επιγραφής, είναι άγνωστος ο ιδρυτής.
Κρήνη στην οδό Τιμοθέου
Κρήνη στην οδό Τιμοθέου, στη διασταύρωση με Λυσία, ακριβώς πάνω από το ναό του Οσίου Δαυίδ, αν και έχει αποκατασταθεί, γίνεται συχνότατα στόχος βανδάλων. Ως ιδρυτής της αναφέρεται κάποιος Haci Mehmed, αγνώστων λοιπών στοιχείων.
Κρήνη στην Άνω Πόλη
Καλά διατηρημένη κρήνη, αν και δεν έχει αποκατασταθεί, βρίσκεται στην Άνω Πόλη, στη συμβολή σχεδόν των οδών Ευρυμέδοντος με Ηρακλείδου, στην αυλή παρακείμενης οικίας, βρίσκεται δηλαδή εντός ιδιωτικού χώρου, η οροφή της μάλιστα χρησιμοποιείται ως εξώστης οικίας. Πρόκειται για κρήνη αγνώστου ιδρυτή και χρονολογίας, πιθανολογείται ωστόσο ότι είναι η κρήνη του τεμένους Haci Mumin, γνωστή ως Aci Çeşme (Πικρή βρύση).
Η κρήνη της Ξηροκρήνης
Η κρήνη της Ξηροκρήνης, η πλέον άγνωστη και δυσπρόσιτη κρήνη της πόλης, γνωστή από παλιές φωτογραφίες, σήμερα βρίσκεται εγκλωβισμένη εντός οικοδομικού τετραγώνου στο 42 της οδού Διδασκαλίσσης Παπαθανασίου, στην περιοχή πάνω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό.
Η κρήνη στο Τσινάρι
Η γνωστότερη μάλλον κρήνη της πόλης, η κρήνη στο Τσινάρι, δηλαδή η κρήνη του πλατάνου, μαζί με τον πλάτανο δίπλα της, το καφενείο «Τσινάρι» απέναντι, τις γύρω παραδοσιακές οικίες και το λιθόστρωτο, δημιουργεί μια από τις ελάχιστες, σχεδόν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου, γωνιές της πόλης. Η κρήνη, μετά την αποκατάστασή της, διατηρείται σε καλή κατάσταση, διακοσμήται με τμήμα βυζαντινού ανάγλυφου και ως λεκάνη συλλογής του νερού διαθέτει μαρμάρινη σαρκοφάγο με ελληνική επιγραφή. Θεωρείται ίδρυμα του Μουράτ Β’, του πορθητή της πόλης.
Κρήνη στην Ακρόπολη
Πρόκειται για ενδιαφέρουσα κρήνη διπλής όψεως που βρίσκεται στην Ακρόπολη, στην οδό Εράσμου, δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για τον ιδρυτή της και την χρονολογία κατασκευής της. Είναι η δεύτερη χρονολογικά κρήνη που κρίθηκε διατηρητέα στην πόλη, ήδη από το 1983.
Κείμενο – Φωτογραφίες: Στέφανος Πασβάντης
